Zachowek to instytucja prawa spadkowego mająca na celu ochronę interesów osób najbliższych spadkodawcy. Wyjaśniamy, kto ma prawo do zachowku.
W polskim systemie prawnym wyróżniamy dwa rodzaje dziedziczenia, testamentowe i ustawowe. W przypadku dziedziczenia testamentowego, spadkodawca sporządza i pozostawia ważny testament. Każdy ma prawo do rozdysponowania i przekazania swojego majątku danej osobie bądź rozdzielenia go na części i przekazania większej liczbie osób.
Spadkodawca może dowolnie przekazać majątek, zarówno osobom z najbliższej rodziny, jak również niespokrewnionym. Może więc zdarzyć się, że cały majątek zostanie przekazany zupełnie obcej osobie, a rodzina dowie się o tym później. Taka sytuacja może doprowadzić do pokrzywdzenia najbliższej rodziny, dlatego też została wprowadzona instytucja zachowku.
W pierwszej kolejności rodzina
Zachowek ma na celu ochronę interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy. Prawo do niego wynika z bliskiej więzi rodzinnej łączącej spadkodawcę z uprawnionym do zachowku. Tak więc, zgodnie z Kodeksem cywilnym, uprawnienie do zachowku przysługuje zstępnym spadkodawcy, czyli dzieciom i wnukom, a także małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Jeżeli w chwili śmierci spadkodawca nie miał zstępnych, zachowek należy się jego małżonkowi oraz rodzicom. Zachowek dla małżonka będzie przysługiwał, jeżeli pozostawali w ważnym związku małżeńskim. Natomiast nie będzie w przypadku prawomocnego orzeczenia o rozwodzie oraz formalnie niezakończonego małżeństwa, jeżeli spadkobierca wystąpił o rozwód z orzeczeniem winy małżonka. Zachowek nie przysługuje również, gdy została orzeczona przez sąd separacja bądź nie jest formalnie orzeczona, ale spadkodawca wystąpił o nią z winy małżonka.
W przypadku rodziców będą oni uprawnieni wyłącznie, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych mogących po nim dziedziczyć. Roszczenie o zachowek nie przysługuje natomiast rodzeństwu spadkodawcy czy jego dalszym krewnym. Spośród wskazanych osób uprawnionych, roszczenie o zachowek przysługuje tylko tym, którzy w konkretnym stanie faktycznym odziedziczyliby spadek z mocy ustawy.
Przedawnienie po pięciu latach
Roszczenie o zachowek przysługuje osobie uprawnionej, która nie otrzymała należnej jej części majątku spadkowego. Natomiast, gdy osoby do niego uprawnione nie uzyskały całości należnego im zachowku, wtedy przysługuje im roszczenie o jego uzupełnienie, czyli zapłatę różnicy między należnym a wartością uzyskanego przysporzenia. Do zapłaty zachowku w pierwszej kolejności zobowiązani są spadkobiercy dziedziczący spadek, którzy ponoszą odpowiedzialność do wysokości jego udziału.
Roszczenia o zapłatę zachowku można dochodzić w sądowym postępowaniu. Należy pamiętać, że roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku bądź w przypadku testamentu, od jego ogłoszenia.
Agata Antoniak
Pracownik ds. prawnych
Pretorius
