Zasadą jest, że spadek przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego. Spadkodawca może jednak sporządzić testament i całość albo część spadku zapisać innej osobie, pomijając osoby bliskie. Interes majątkowy osób pominiętych w testamencie zabezpiecza zachowek, czyli należne roszczenie pieniężne. Jeżeli spadkodawca chce nie tylko pominąć osoby najbliższe w testamencie, ale również pozbawić ich prawa do zachowku, to wówczas może je wydziedziczyć.
Czym jest wydziedziczenie
Kwestia wydziedziczenia w świetle przepisów prawa polega na formalnym pozbawieniu przez spadkodawcę w testamencie spadkobierców prawa do zachowku. Co najważniejsze, wydziedziczenie to nie pominięcie spadkobiercy ustawowego w testamencie. Wydziedziczeniem we właściwym ustawowym znaczeniu jest pozbawienie uprawnionych zachowku z mocy prawa. Aby wydziedziczyć członka rodziny, przede wszystkim należy sporządzić testament, a w jego treści umieścić oświadczenie o wydziedziczeniu. Skuteczne wydziedziczenie pozbawia możliwości uzyskania zachowku. Wydziedziczeniem jest pozbawienie dzieci, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku, czyli prawa do części udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu, gdyby spadkodawca w testamencie nie zapisał majątku komuś innemu.
Kto nie dostanie zachowku
Wydziedziczenie musi być poparte określonymi przesłankami, muszą zachodzić okoliczności wskazane w Kodeksie Cywilnym. Może być ono dokonane wyłącznie w testamencie. Wydziedziczenie wiąże się z odebraniem przywilejów, lecz nie jest ono dowolne. Zachowku zostanie pozbawiony m.in. ten, kto wbrew woli spadkodawcy postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Przykładowo wydziedziczyć można członka rodziny utrzymującego się z działalności przestępczej, hazardzistę, alkoholika, narkomana itp. Takie sposoby zachowywania się muszą być stałe i ciągłe. Wydziedziczony może zostać również ten, kto dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności. Kolejnym przypadkiem wydziedziczenia jest uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy – nieutrzymującego z nim kontaktu, nieudzielającego pomocy w trakcie choroby oraz niewywiązującego się z obowiązku alimentacyjnego. Osobę pozbawioną zachowku, czyli wydziedziczoną, traktuje się tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Wydziedziczenie pozwala na odebranie konkretnym członkom rodziny szans uzyskania korzyści przy podziale majątku. Ponadto, przed spisaniem testamentu, powinno się wiedzieć, że wydziedziczenie nie rozciąga się na wnuki, bo jeśli ojciec wydziedziczy syna, to jego dzieci, czyli wnuki spadkodawcy, mogą się domagać zachowku.
Przyczyny wydziedziczenia
Należy pamiętać, że spadkodawca musi wskazać przyczynę wydziedziczenia w treści testamentu. Jednakże, gdy wskazany powód wydziedziczenia był bezpodstawny, spadkobierca taki może dowodzić jego bezzasadności na drodze sądowej. Dodajmy, że nie każde zachowanie nieaprobowane przez spadkodawcę będzie umożliwiało wydziedziczenie spadkobiercy. Niespełnione aspiracje rodziców nie są przesłanką do wydziedziczenia. Nieosiągnięcie poziomu wykształcenia oczekiwanego przez spadkodawcę i w rezultacie niemożność podjęcia pracy odpowiadającego jego aspiracjom, nie uzasadnia wydziedziczenia. Zachowanie spadkobiercy musi być długotrwałe, świadome i zawinione, aby mogło być podstawa do pozbawienia zachowku. Jednorazowe zdarzenia nie uzasadniają wydziedziczenia. Warto też pamiętać, że instytucja wydziedziczenia nie jest nieodwracalna. Ważną kwestią jest fakt przebaczenia spadkobiercy, co wyklucza możliwość jego wydziedziczenia. Przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. W wyniku przebaczenia spadkodawca nie będzie mógł już dokonać ponownego wydziedziczenia. Przebaczenie do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej.
Paulina Janik-Witkowska
Pracownik ds. Prawnych
Pretorius Sp. z o.o.
